18 Mayıs 2011 Çarşamba

isp evleri

place here to learn-treasure place here to learn-treasure-defıne defıne defıne defıne sıgnal sıgns-solutıons-map-defıne path defıne-detector-cın-magıc-defıne search bars made-metals-charm-bury-bandit-defıne of documents-mound-tumulus-bandits- mystery of money-jewellery-defıne-archaeology-hıstory museums-ıslamıc-defıne natural stone-sculpture-news-mythology-antıque-archaeology-ancıent cıtıes-regıons-ancıent trade routes-horasan-ebced-sıgnal solutıons-defıne search-roman-byzantıne maps-green coıns only defıne to learn






İsp evlerinin çoğu Çerkes “adası” ("хыгъэхъунэм") kıyıları boyunca,   biraz daha fazla olmak üzere güneye doğru yayılarak, Abhazya’ya kadar   olan bir alanda bulunurlar. Sırası gelmişken belirtmeliyiz, Osetya,   Çeçenya, Dağıstan ve Gürcistan’da İsp evleri (Dolmenler) bulunmuyor.


        Sözü edilen yerlerde tek tük megalitlerle karşılaşılabiliyor,   bunlar görünüm ve yapılış biçimleriyle kuzeybatıdaki dolmenlere   benzemezler. 1960-1970 yılları arasındaki araştırmalara göre, Kuzeybatı   Kafkasya’da
(-Çerkesya’da-) 2 bin 208 dolmen saptanmıştı.



        Bunlardan 2 bin 014 adedi levhalar halinde kesilmiş biçimde, kalanı   da az rastlanan bir biçimde inşa edilmiş bulunuyorlar (üst üste   getirilmiş ve su yalağına benzer bir biçim). MÖ II. Bin yılda İsp evleri   inşa ediliyordu.

      Bunlara en çok Maykop Kültürü’nün   gelişmiş olduğu bir alanda rastlanıyor. 19. yüzyılda Kuban oblastı   (Пшызэ шъолъыр) arkeologu Felitsın, Çarski (Царский) stanitsasında   (Novosvobodnıy) 262 İsp evi saptamıştı. Felitsın’ın yazdığına göre,   ”henüz gidemediğim yüz kadar yer daha kaldı. Bu yerlere Kazaklar   ‘yiğitlik gücü’ bulunan yaylalar ("батыр кIуачIэ" зиIэ шъоф) diyorlar”.   Kizinka Irmağı kıyısında, Bagovski stanitsası yakınında 564 İsp evi   bulundu. Kamennomostski yöresinde de tahrip edilmiş 270 kadar kalıntı   bulunduğu saptandı. Karadeniz kıyısındaki Shapsughya’da da çok sayıda   İsp evi bulunuyor. Dört tür İsp evi içinden kesilmiş taş levhalarla   yapılmış olan türü Abhazya’da görmek olanaklı. Dolmen Kültürü’nün   geliştiği çağda Abhazya’da da İsp evleri inşa edilmiştir.





       En eski İsp evlerinin kuzey yamaca (1) “Maykoplular” tarafından inşa   edilmiş oldukları görüşü kabul ediliyor. Markovin şöyle yazıyor:   ”Novosvobodnenski tipini andıran eşyaların çıkarıldığı İsp evleri, en   eski mezarlar durumundalar. Abhaz İsp evlerinin kuruluşunu ele alacak   olursak, bunlar en eski örnekleri oluşturmuyorlar. Oluşum sürecine göre,   Maykop Kültürü, Dolmen (İsp evi) Kültürü’nden türemiştir ve yayılma   alanı da Çerkes “adası” sınırlarıyla sınırlıdır.


      Doğrusunu söyleyelim, Kafkasya Dolmen Kültürü’nü sırf Adigelere bağlama   gibi bir iddianın peşinde değiliz. Bunun bir Maykop Kültürü ve bir   Abhaz-Adige mirası olduğunu söylüyoruz. Ancak bu uzak geçmişi Çerkes   “adası” deyimiyle tanımlıyoruz, bu deyimi de Kuzeybatı Kafkasya’nın   Abhaz-Adige topluluklarını kapsayıcı bir anlamda kullanıyoruz. Uzunca   bir süreç içinde Kuzeybatı Kafkasya bir Adige toprağına dönüşüyor,   Abhazca konuşan topluluklar ise, daha çok güneye yöneliyorlar.


      Dolmen Kültürü, Maykop Kültürü’nün temelidir ve iki bin yıl boyunca   yaşamıştır. İsp evleri Kuzeybatı Kafkasya’yı Kafkasya bütününden   uzaklaştırıyor, ayırıyor ve Çerkes “adasını” Akdeniz devletlerinin   “adalarına” yakınlaştırıyor. Baskların devletinden başlayarak   Çerkesya’ya uzanan bir sahada İsp evlerinin bulunduğu, biliminsanı   Marr’ın kuramıyla da doğrulanıyor. Marr şöyle diyor:


      “Günümüzün Kafkas dilleri eski ulusal toplulukların dillerinden   türemiştir. Yafetik-Kafkas halkları (этносхэp) Akdeniz’in kuzeyinde ve   Avrupa taraflarında geniş bir alana yayılmışlardı. Hititoloji'nin   kurucularından Berdjih Grozni’nin (Берджих Грознэм) görüşüne göre,   Protohattiler (проттохетхэр), Sümerler, eskiden Sibirya ve Kafkasya’da   yaşamış olanlar, Kafkas ulusal dillerinin doğu koluna (къутамэ) bağlı   idiler. Kuzeybatıdaki İsp evlerinin doğuşu sorununu çözmek için birçok   bilim adamı Marr’ın görüşlerine başvuruyorlardı.




      Markovin’in görüşlerinde Marr’ın etkilerini görebiliyoruz. Bask Ülkesi,   Sardinya, Korsika, Balkanlar ve Kuzeybatı Kafkasya gibi yerlerde   bulunan İsp evleri arasında görülen ortak özellikleri belirliyor.


      Rokniya mezarlarından (2) bazılarında bulunan eşyalarla,   Kuzeybatıdaki İsp evlerinde bulunanlar birbirlerine benziyorlar,   Markovin bu benzerliği açığa çıkarmış bulunuyor.



     Kuzeybatı Kafkasya’da İsp evlerinin inşa edilmeleri işi deniz yoluyla   Bask Ülkesi’nden (Басконием) gelmiş olmalı. İsp evlerinin kurulmaları   anlayışı niçin denizyoluyla gelmiş olmalıdır, niçin öyle düşünüyor   olabiliriz?


    Georgiyev’in belirlemesine göre, Kuzeybatı   Kafkasya ve Balkanlar’da yaşayan Yafetik toplulukların İsp evleri   inşaatına başlamalarından yüz ya da yüz elli yıl önce Basklar İsp   evlerini yapıyorlardı. Basklar sık sık Karadeniz’e de geliyorlardı,   Çerkesler de Akdeniz’in batısına gidiyorlardı. Bu nedenle İsp evi inşa   tekniğinin deniz yoluyla Basklar aracılığıyla buraya getirildiği,   Adigelerin de o tekniği oralardan öğrenip getirdikleri düşünülebilir.


      Lavrov’un yapıtında şöyle yazılıyor: ”Kuzeybatı Kafkasya’da İsp   evlerinin yapılmaları ticaret ve deniz taşımacılığına bağlı bir olgudur.   İnsan ve eşya dışında, akla gelebilecek değişik şeyler de gemilerle   taşınıyordu. Kafkasya halklarının İsp evlerini inşa etmeleri, dış   ülkelerden gelen avcıların bir ürünü imiş gibi kabul edilemez. İsp   evlerini yapmak için ustaların benzeri şeyleri gözleriyle görmeleri   gerekirdi. Aklımızın kabul edebileceği ana düşünce Kafkas halklarının   deniz seferlerine çıkmakta oldukları düşüncesidir.


İsp evlerinin yapılış biçimi

      İnsanlar yeryüzünde belirdikleri dönemden başlayarak değişik eşya ve   aletler, odundan tapınaklar (тхьэлъэIупIэхэр) ve taş işleme İsp evleri   yapıyor, üretiyorlardı. Bu tür yapıları da belirlenmiş yerlerde inşa   ediyorlardı. İsp evleri belli bir estetiği (теплъэ) ve inşa tekniği olan   eski sanat yapıtlarıdır (IэшIагъэх). Araştırmalar sırasında, birçok İsp   evinde insan iskeletleri de bulunmuştur.






     İsp evlerinin inşa ediliş biçimi şöyledir: "п" Kiril harfine benzer bir   biçimde taş bloklar hazırlanıyor. Bunlar iri ve ağır taş bloklardır.   Beş ya da altı taş levha bir İsp evi yapmak için yeterlidir. Dördü dik   dikilir, beşincisi üste yatay konur, altıncısı da evin tabanı (temeli)   olur. Taşlardan birinin deliği bulunur, delikler çoğunlukla üç köşe ya   da dört köşe biçimlerindedir. İsp evlerinin yapı taşları (malzemeleri)   insanların yaşadıkları yerlerin taşlarıdır: Dolmenler granit (sert kaya)   ya da kireç taşından (мыжъоф) yapılırdı